Thất nghiệp kéo dài không chỉ ảnh hưởng đến tài chính mà còn tác động mạnh mẽ đến tinh thần. Nhiều người rơi vào vòng xoáy tự trách bản thân, cho rằng mình kém cỏi, vô dụng hoặc thất bại so với người khác. Nếu bạn đang cảm thấy như vậy, hãy biết rằng: bạn không hề đơn độc, và quan trọng hơn, tự trách bản thân không phải là cách giúp bạn tiến lên. 

Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ vì sao chúng ta hay tự trách mình khi thất nghiệp, tác hại của điều đó, và quan trọng nhất: làm thế nào để dừng lại và xây dựng lại sự tự tin một cách lành mạnh. 

Vì sao thất nghiệp kéo dài dễ dẫn đến tự trách bản thân ? 

Áp lực từ xã hội và môi trường xung quanh 
Khi bạn thấy bạn bè, đồng nghiệp cũ liên tục khoe thành tích, công việc mới hay mức lương ổn định, bạn rất dễ so sánh. Sự so sánh này khiến bạn cảm thấy mình bị bỏ lại phía sau, từ đó hình thành suy nghĩ tự trách bản thân. 

Niềm tin sai lệch về giá trị con người 
Nhiều người vô thức gắn giá trị bản thân với công việc và thu nhập. Khi không có việc làm, họ cảm thấy mình “không có ích”, dù thực tế giá trị con người không chỉ nằm ở nghề nghiệp. 

Kỳ vọng và áp lực tự tạo 
Bạn có thể từng đặt ra mục tiêu rằng sau khi ra trường hoặc nghỉ việc một thời gian ngắn là phải tìm được công việc mới. Khi điều đó không xảy ra, bạn bắt đầu đổ lỗi cho chính mình thay vì nhìn vào bối cảnh chung của thị trường lao động. 

Vòng lặp nguy hiểm của việc tự trách bản thân 

Khi tự trách bản thân, bạn sẽ cảm thấy nặng nề và mất động lực. Khi mất động lực, bạn tìm việc kém hiệu quả hơn. Và khi chưa có kết quả, bạn lại càng trách mình nhiều hơn. 

Vòng lặp này khiến bạn: 

• Mất dần sự tự tin khi phỏng vấn 

• Dễ bỏ cuộc khi bị từ chối 

• Ngại thử những cơ hội mới 

• Luôn cảm thấy mình thua kém người khác 

Quan trọng nhất, nó khiến bạn quên mất rằng thất nghiệp là một giai đoạn, không phải kết luận cuối cùng. 

Tự trách và tự hoàn thiện - Ranh giới mong manh 

Không phải mọi suy nghĩ tiêu cực đều xấu. Điều quan trọng là phân biệt giữa tự trách bản thân và tự nhìn nhận để cải thiện. 

Tự trách bản thân thường đi kèm với những câu như: “Mình thật kém”, “Mình chẳng làm được gì ra hồn”. 

Trong khi đó, tự hoàn thiện là những câu hỏi mang tính xây dựng: “Mình cần học thêm kỹ năng gì?”, “Mình có thể cải thiện CV ở điểm nào?”. 

Khi bạn chuyển được từ tự trách sang tự hoàn thiện, bạn sẽ thấy nhẹ nhõm và chủ động hơn rất nhiều. 

Làm sao để ngừng tự trách bản thân ? 

Tách bản thân ra khỏi hoàn cảnh hiện tại 
Bạn đang thất nghiệp, nhưng bạn không phải là người thất bại. Hoàn cảnh có thể thay đổi, còn giá trị con người bạn thì không biến mất chỉ vì một giai đoạn khó khăn. 

Quan sát cách bạn nói chuyện với chính mình 
Hãy để ý những suy nghĩ trong đầu. Nếu bạn liên tục dùng những từ nặng nề để nói về bản thân, hãy thử thay thế chúng bằng ngôn ngữ trung lập và thực tế hơn. 

Cho phép mình chưa ổn 
Không ai có thể luôn mạnh mẽ và tích cực. Việc cảm thấy buồn, lo lắng hay hoang mang khi thất nghiệp là hoàn toàn bình thường. Chấp nhận cảm xúc này giúp bạn bớt tự trách bản thân hơn. 

Đặt lại mục tiêu để tránh tự áp lực 

Thay vì đặt mục tiêu quá lớn như “phải có việc ngay”, hãy chia nhỏ mục tiêu theo từng giai đoạn. 

Ví dụ: 

• Tuần này cập nhật lại CV 

• Tuần sau học thêm một kỹ năng cần thiết 

• Mỗi ngày dành một khoảng thời gian cố định để tìm việc 

Khi bạn hoàn thành từng bước nhỏ, bạn sẽ dần lấy lại cảm giác kiểm soát và giảm đi cảm giác tự trách bản thân. 

Đừng cô lập bản thân khi thất nghiệp 

Nhiều người cảm thấy xấu hổ nên tránh gặp gỡ bạn bè, người thân. Tuy nhiên, việc cô lập bản thân chỉ khiến suy nghĩ tiêu cực mạnh hơn. 

Chia sẻ với một người bạn tin cậy có thể giúp bạn: 

• Nhìn vấn đề khách quan hơn 

• Nhận được lời động viên đúng lúc 

• Giảm bớt gánh nặng tâm lý 

Bạn không cần phải trải qua giai đoạn này một mình. 

Chăm sóc bản thân không phải là ích kỷ 

Có một quan niệm sai lầm rằng khi thất nghiệp thì không xứng đáng nghỉ ngơi hay chăm sóc bản thân. Thực tế, tinh thần và sức khỏe là nền tảng để bạn tiếp tục cố gắng. 

Hãy duy trì: 

• Giấc ngủ đều đặn 

• Hoạt động thể chất nhẹ 

• Thói quen sinh hoạt ổn định 

Những điều này giúp bạn giữ được sự tỉnh táo và năng lượng trong quá trình tìm việc. 

Khi nào nên tìm sự hỗ trợ từ bên ngoài ? 

Nếu cảm giác tự trách bản thân kéo dài nhiều tuần, khiến bạn mất động lực, mất hy vọng hoặc không còn hứng thú với những điều từng yêu thích, việc tìm đến chuyên gia tâm lý hoặc người tư vấn là một lựa chọn tích cực. 

Điều này không có nghĩa là bạn yếu đuối. Ngược lại, đó là dấu hiệu cho thấy bạn đang quan tâm nghiêm túc đến sức khỏe tinh thần của mình. 

Thất nghiệp không phải dấu chấm hết 

Rất nhiều người từng thất nghiệp trong thời gian dài trước khi tìm được công việc phù hợp hơn với bản thân. Giai đoạn này có thể giúp bạn hiểu rõ mình muốn gì, cần gì và không muốn gì trong tương lai. 

Khi bạn ngừng tự trách bản thân, bạn sẽ có không gian để nhìn nhận lại con đường của mình một cách rõ ràng và bình tĩnh hơn. 

Tự trách bản thân khi thất nghiệp kéo dài là phản ứng rất con người, nhưng nó không phải là điều bạn phải sống chung mãi. Khi bạn học cách đối xử với chính mình bằng sự cảm thông và kiên nhẫn, bạn sẽ dần lấy lại sự tự tin và động lực. 

Hãy nhớ rằng: bạn không vô dụng, bạn không thất bại. Bạn chỉ đang ở một giai đoạn khó khăn – và giai đoạn nào rồi cũng sẽ qua.